Thị trường carbon Việt Nam bước vào giai đoạn mới: Cơ hội lớn cho doanh nghiệp sau COP30

Ngay sau khi Hội nghị COP30 khép lại tại thành phố Belém (Brazil), Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU-UEB) đã phối hợp với Đại học Flinders và Dự án Carbon For Good (CARE, CIFOR, Đại học British Columbia) tổ chức Hội thảo quốc tế “Định hướng thị trường carbon toàn cầu và Việt Nam: Những nhận định sau COP30 và hướng đi tiếp theo”.

Sự kiện quy tụ gần 200 chuyên gia, nhà khoa học và đại biểu trong nước, quốc tế, góp phần cập nhật những xu hướng mới nhất của thị trường carbon toàn cầu và định vị vai trò của Việt Nam trong giai đoạn tới.

COP30 tạo bước ngoặt cho tài chính khí hậu và thị trường carbon

COP30 kết thúc ngày 22/11/2025 đánh dấu nhiều quyết định quan trọng, trong đó nổi bật là việc các quốc gia thống nhất “tối thiểu tăng gấp ba” tài chính hỗ trợ các nước nghèo thích ứng biến đổi khí hậu vào năm 2035.

Các quy định liên quan đến Điều 6 của Thỏa thuận Paris cũng tiếp tục được thúc đẩy, mở đường cho khung tiêu chuẩn mới về đo đạc – báo cáo – thẩm tra (MRV), tính bền vững, rò rỉ carbon và cơ chế tín chỉ rừng.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Lê Trung Thành – Hiệu trưởng VNU-UEB – nhấn mạnh thế giới đang chuyển động rất nhanh trong nỗ lực giảm phát thải. “Sau COP30, các thỏa thuận mới, đặc biệt là việc triển khai Điều 6 của Thỏa thuận Paris, đã mở ra giai đoạn quan trọng cho thị trường carbon toàn cầu. Đây là nền tảng để quốc gia, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học tham gia mạnh mẽ hơn vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0”, ông nói.

Việt Nam tăng tốc chuẩn bị vận hành thị trường carbon

Theo đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam đang phát triển thị trường carbon theo ba giai đoạn: chuẩn bị, thí điểm và vận hành chính thức. Hiện giai đoạn thí điểm tập trung ở các ngành phát thải lớn như thép, xi măng, nhiệt điện với khoảng 150 doanh nghiệp tham gia. Doanh nghiệp sẽ được phân bổ 100% hạn ngạch miễn phí trong thời gian đầu, đồng thời được vay mượn hạn ngạch tối đa 15% và sử dụng tín chỉ carbon để bù trừ tối đa 30%.

Tính đến nay, Việt Nam đã có 258 dự án đăng ký theo cơ chế phát triển sạch (CDM), 77 dự án được cấp hơn 25,6 triệu tín chỉ. Bên cạnh đó, cơ chế tín chỉ chung (JCM) với Nhật Bản đã ghi nhận 48 dự án và hơn 817.000 tín chỉ được cấp.

Tại hội thảo, ông Nguyễn Tuấn Quang – Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu – cho biết thế giới đang bước vào giai đoạn vận hành chính thức Điều 6.4. Điều này đồng nghĩa thị trường carbon chuyển từ mô hình “bù đắp” sang “đóng góp thực chất”, yêu cầu tín chỉ phải thể hiện giảm phát thải thật, ổn định lâu dài và minh bạch. “Việt Nam sẽ không chạy theo số lượng tín chỉ giá rẻ mà tập trung vào chất lượng, coi đây là công cụ chuyển đổi mô hình tăng trưởng phát thải thấp”, ông nhấn mạnh.

Các chuyên gia tại hội thảo nhận định thị trường carbon đang trở thành kênh huy động vốn tư nhân quan trọng, bổ trợ nguồn lực công. Riêng 9 tháng đầu năm 2024, thế giới đã huy động khoảng 14 tỷ USD cho các dự án tín chỉ carbon mới. Tín chỉ loại bỏ carbon dựa vào thiên nhiên (nature-based) tiếp tục là nhóm thu hút mạnh nhất.

TS Beria Leimona (CIFOR) cho biết nhu cầu vốn toàn cầu để thúc đẩy giảm phát thải, thích ứng khí hậu và bảo tồn đa dạng sinh học đến năm 2030 có thể lên tới 6.300–6.700 tỷ USD mỗi năm. Trong đó, Chính phủ các nước phải bổ sung khoảng 800–900 tỷ USD, doanh nghiệp 1.000–1.200 tỷ USD và các nguồn quốc tế 490–610 tỷ USD.

Tuy nhiên, cơ hội đi liền thách thức. Các tiêu chuẩn mới có thể khiến nhiều cộng đồng vùng sâu, vùng xa gặp khó khi tham gia thị trường; tín chỉ chất lượng thấp sẽ bị loại bỏ; yêu cầu về MRV ngày càng khắt khe. Các chuyên gia đề nghị Việt Nam cần tăng cường minh bạch chia sẻ lợi ích, nâng cấp hệ thống MRV và đảm bảo các dự án thực địa đáp ứng chuẩn mực quốc tế sau COP30.

Nhiều ý kiến tại hội thảo khẳng định tương lai thị trường carbon Việt Nam phụ thuộc rất lớn vào sự tham gia chủ động của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần tiến hành kiểm kê khí nhà kính, nâng cao năng lực vận hành dự án, chuẩn bị sớm các phương án tham gia sàn giao dịch carbon trong nước từ năm 2028–2029.

Đại sứ Canada tại Việt Nam, ông Jim Nickel, đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam và cho rằng chia sẻ kinh nghiệm quốc tế sẽ giúp Việt Nam thiết kế thị trường carbon phù hợp, hài hòa giữa mục tiêu tăng trưởng và bảo vệ môi trường.

Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Thế giới cho thấy các công cụ định giá carbon đang kiểm soát khoảng 28% lượng phát thải toàn cầu, tạo nguồn thu hơn 100 tỷ USD mỗi năm. Trong bối cảnh chuẩn mực quốc tế thay đổi nhanh sau COP30, Việt Nam đang sở hữu nền tảng pháp lý ngày càng hoàn thiện, thị trường thí điểm sôi động và sự quan tâm mạnh mẽ của cộng đồng doanh nghiệp.

Các chuyên gia nhận định nếu tiếp tục duy trì đà cải cách, Việt Nam có thể trở thành điểm sáng mới của thị trường carbon khu vực trong những năm tới.