Di tích An Phú nằm cách Pleiku 7 km về phía đông. Trước đó, các học giả người Pháp từng nhắc đến di tích này trong những khảo cứu từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Sau nhiều thăng trầm lịch sử và trong tiến trình phát triển, vùng đất nơi có sự hiện diện của di tích An Phú đã trở thành vựa rau lớn nhất Gia Lai, cung cấp cho nội tỉnh cũng như các tỉnh miền Trung.
Trong báo cáo kết quả khai quật, tiến sĩ Nguyễn Quốc Mạnh, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ thuộc Viện Khoa học - Xã hội vùng Nam bộ, cho biết phát hiện quan trọng nhất trong cuộc khai quật là cấu trúc "kho thiêng" (hố thiêng) hình chữ Vạn, cho thấy di tích này là một ngôi đền thờ Phật giáo.
"Hố thiêng" hình chữ Vạn ở di tích An Phú
Những hiện vật bằng vàng, thủy tinh, đá quý thu được tại di tích An Phú
Cũng theo báo cáo kết quả khai quật, "kho thiêng" với phần trung tâm nằm trong khung hình tròn và tạo dựng bằng các viên gạch xếp thành hình chữ Vạn. Cấu trúc này lần đầu tiên được biết đến ở di tích An Phú và trên địa bàn Tây nguyên, đồng thời cũng là duy nhất được biết đến hiện nay khi đặt trong bối cảnh chung và so sánh với loại hình di tích kiến trúc tôn giáo thuộc các nền văn hóa cổ ở miền Trung VN (văn hóa Chămpa), Nam bộ (văn hóa Óc Eo) và khu vực Đông Nam Á.
Bên trong "kho thiêng", các nhà chuyên môn đã tìm thấy bộ hiện vật là đồ ký cúng, gồm nhóm hiện vật bằng vàng (bình kamandalu, hoa sen, các lá vàng có khắc ký tự cổ), trang sức bằng đá quý, thủy tinh... Đây là những vật ký cúng được đặt vào cấu trúc "kho thiêng" với mục đích dâng cúng cho đấng được thờ phụng tại di tích. Từ những kết quả này đã có thêm nhiều cứ liệu quan trọng để tiến tới đánh giá đầy đủ hơn, toàn diện hơn với di tích An Phú.
Hiện trong khuôn viên Bảo tàng tỉnh Gia Lai có hai di vật bằng đá đang được trưng bày. Đó là hai khối đá do người dân phát hiện tại khu vực di tích An Phú. Khối đá phía trên có hình hộp chữ nhật, cao 40 cm, các cạnh liền kề dài 58 cm, rộng 66 cm, có lỗ tròn xuyên tâm. Khối đá phía dưới có hình dạng chóp cụt, vuông vức, cân đối, cao 51 cm.
Theo thông tin từ Bảo tàng tỉnh Gia Lai, trong quá trình khảo sát, nghiên cứu về di tích, di vật, các nhà chuyên môn cho rằng di tích An Phú có niên đại khoảng thế kỷ 12 - 15. Hai khối đá này có thể là một phần bệ thờ của người Chăm xưa. Đây cũng là di tích Chămpa duy nhất được phát hiện trên địa bàn TP.Pleiku tính đến thời điểm hiện tại.
Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Lê Thanh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Gia Lai, cho biết: "Những phát hiện từ đợt khai quật này rất giá trị. Chúng tôi đang làm hồ sơ gửi các cơ quan chức năng, gửi lên tỉnh để đề nghị công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh. Ngoài ra, những biện pháp bảo vệ, lưu giữ hiện vật, khoanh vùng cũng đã và đang được tiến hành. Đây là cứ liệu quý để nghiên cứu về sự giao lưu văn hóa, kinh tế của Chămpa xưa với vùng cao nguyên và cả miền Trung. Ngoài ra, vì di tích nằm gần với trung tâm TP.Pleiku nên đây cũng là một điểm đến để thu hút du khách nếu chúng ta biết khai thác, phát huy".
